กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข แนะนำว่า หญิงตั้งครรภ์ ควรดูแลเรื่องโภชนาการอย่างใกล้ชิดตั้งแต่เริ่มตั้งครรภ์ไปจนถึงหลังคลอด เพื่อส่งเสริมพัฒนาการที่สมบูรณ์ของทารกในครรภ์ ลดความเสี่ยงของภาวะผิดปกติแต่กำเนิด และเพื่อเตรียมความพร้อมของร่างกายแม่ในการให้น้ำนมหลังคลอด โดยควรกินอาหารให้ครบ 5 หมู่ เน้นโปรตีน ธาตุเหล็ก โฟเลต แคลเซียม ไอโอดีน และดื่มน้ำให้เพียงพอ
อาหารบำรุงครรภ์ที่เหมาะสมตามช่วงการตั้งครรภ์
ไตรมาสแรก (1–3 เดือนแรก)
ร่างกายยังไม่ต้องการพลังงานเพิ่มมากนัก แต่ควรกินให้ครบ 5 หมู่ หากแพ้ท้องให้แบ่งอาหารเป็นมื้อย่อย หลีกเลี่ยงอาหารรสจัดหรือที่มีกลิ่นแรง
ไตรมาสที่ 2 (4–6 เดือน)
ช่วงนี้ร่างกายต้องการพลังงานและโปรตีนเพิ่มขึ้น เพื่อพัฒนาเนื้อเยื่อ อวัยวะ และระบบประสาทของทารก ควรเน้นอาหารที่มี
- โปรตีนคุณภาพดี: เนื้อสัตว์ ไข่ นม
- ธาตุเหล็ก โฟเลต สังกะสี ไอโอดีน โพแทสเซียม: ผักสีเขียวเข้ม เครื่องในสัตว์ ไข่แดง ธัญพืช
ควรหลีกเลี่ยงน้ำแดงหรือเครื่องดื่มหวานจัด เพราะไม่มีคุณค่าทางโภชนาการในการบำรุงเลือด
ไตรมาสที่ 3 (7–9 เดือน)
ร่างกายต้องการพลังงานเพิ่มขึ้นประมาณ 300 กิโลแคลอรี/วัน (เท่ากับอาหาร 1 มื้อเบา ๆ หรืออาหารว่าง 2 มื้อ) ควรควบคุมน้ำหนักตัวให้เพิ่มไม่เกิน 2 กิโลกรัมต่อเดือน เพื่อให้ทารกมีน้ำหนักแรกเกิดมากกว่า 2,500 กรัม
ตัวอย่างอาหารแนะนำ
- ปลา มื้อละ 4 ช้อนกินข้าว อย่างน้อยสัปดาห์ละ 3 ครั้ง
- ตับ มื้อละ 4 ช้อนกินข้าว สัปดาห์ละ 2–3 ครั้ง
- ไข่วันละ 1 ฟอง
- ผักมื้อละ 2 ทัพพี ผลไม้มื้อละ 2 ส่วน
- นมจืดวันละ 2–3 แก้ว (200 ซีซี/แก้ว)
การดูแลโภชนาการหลังคลอด: เพิ่มคุณภาพน้ำนม
ช่วงให้นมแม่เป็นช่วงสำคัญที่แม่ต้องกินอาหารเพื่อผลิตน้ำนมให้ลูกได้อย่างเพียงพอและมีคุณภาพ ควรเน้นอาหารหลากหลาย สด สะอาด และปรุงสุกใหม่ พร้อมทั้งดื่มน้ำสะอาดวันละ 10 แก้ว
อาหารที่ช่วยกระตุ้นการสร้างน้ำนม ได้แก่
- หัวปลี ใบแมงลัก ตำลึง มะละกอ
- ฟักทอง พุทรา ใบกะเพรา กุยช่าย ขิง พริกไทย
- เมล็ดขนุนต้ม และมะรุม
อาหารเสริมที่จำเป็น
ควรรับประทาน “ไตรเฟอร์ดีน” ซึ่งประกอบด้วยไอโอดีน ธาตุเหล็ก และกรดโฟลิก วันละ 1 เม็ด ตั้งแต่เริ่มตั้งครรภ์จนถึงหลังคลอด 6 เดือน ตามคำแนะนำจากแพทย์หรือโรงพยาบาล
อาหารที่ควรหลีกเลี่ยง
- อาหารไขมันสูง ขนมหวาน เครื่องดื่มรสหวานจัด
- อาหารรสจัดหรือเผ็ดมาก
- อาหารดิบหรือปรุงไม่สุก ที่อาจมีพยาธิหรือเชื้อโรค
สรุป
การดูแลโภชนาการที่เหมาะสมในช่วงตั้งครรภ์และหลังคลอด มีบทบาทสำคัญต่อสุขภาพของแม่และลูก การกินอาหารที่เพียงพอ หลากหลาย และเหมาะสมในแต่ละไตรมาส ไม่เพียงแต่ช่วยให้ทารกในครรภ์เจริญเติบโตได้อย่างเต็มที่ ยังช่วยให้แม่มีพลังงานและสร้างน้ำนมได้ดีหลังคลอดอีกด้วย ที่สำคัญควรเข้ารับการฝากครรภ์และตรวจสุขภาพตามนัดอย่างสม่ำเสมอ เพื่อความปลอดภัยทั้งแม่และลูก
