วันออกพรรษา: สิ้นสุดการจำพรรษา และการตักบาตรเทโวโรหณะ

วันออกพรรษา เป็นวันสำคัญทางพระพุทธศาสนาวันหนึ่งของประเทศไทย ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 ตามปฏิทินจันทรคติ วันออกพรรษาถือเป็นวันสิ้นสุดช่วงเวลา “จำพรรษา” หรือการอยู่ประจำที่วัดเป็นเวลา 3 เดือนของพระสงฆ์ นับตั้งแต่วันเข้าพรรษา (วันแรม 1 ค่ำ เดือน 8) เป็นช่วงเวลาแห่งการปฏิบัติธรรมอย่างเคร่งครัด

ความสำคัญของวันออกพรรษา

1. สิ้นสุดการจำพรรษา (The End of the Rains Retreat): วันออกพรรษาเป็นวันที่พระสงฆ์ได้อยู่จำพรรษาครบถ้วนตามพระวินัยตลอดระยะเวลา 3 เดือน พระสงฆ์สามารถจาริกไปยังสถานที่ต่าง ๆ เพื่อเผยแผ่พระธรรมคำสั่งสอนต่อไปได้
2. พิธีมหาปวารณา: ในวันออกพรรษา พระสงฆ์ทุกรูปที่จำพรรษาอยู่ในวัดเดียวกันจะทำ “พิธีมหาปวารณา” ซึ่งเป็นพิธีที่พระสงฆ์สามารถกล่าวตักเตือนซึ่งกันและกันได้ หากได้เห็น ได้ยิน หรือสงสัยว่าพระสงฆ์รูปอื่นได้ทำผิดพลาดไปในช่วงจำพรรษา ถือเป็นโอกาสให้พระสงฆ์ได้แสดงความบริสุทธิ์และปรับปรุงตนเองตามพระวินัย
3. การบำเพ็ญบุญของพุทธศาสนิกชน: พุทธศาสนิกชนจะถือเอาวันออกพรรษาเป็นโอกาสในการบำเพ็ญกุศลและประกอบพิธีทางศาสนา เพื่อถวายความเคารพแก่พระสงฆ์ที่ปฏิบัติธรรมครบถ้วนในช่วงพรรษา

ประเพณีสำคัญในวันออกพรรษาและวันรุ่งขึ้น

วันออกพรรษาและวันรุ่งขึ้นมีประเพณีที่สำคัญและสืบทอดกันมายาวนาน ดังนี้:

1. ตักบาตรเทโวโรหณะ (วันรุ่งขึ้นหลังวันออกพรรษา)

วันตักบาตรเทโวโรหณะ (หรือ เทโวโรหณะ แปลว่า การเสด็จลงจากเทวโลก) ตรงกับวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 คือวันรุ่งขึ้นหลังจากวันออกพรรษา ถือเป็นประเพณีที่สำคัญที่สุด

• ความเชื่อ: ประเพณีนี้มีที่มาจากการระลึกถึงเหตุการณ์ที่พระพุทธเจ้าเสด็จขึ้นไปจำพรรษา ณ สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เพื่อโปรดพระมารดา (พระนางสิริมหามายา) และเหล่าทวยเทพ เมื่อครบ 3 เดือนแล้ว จึงได้เสด็จกลับลงมายังโลกมนุษย์ ณ เมืองสังกัสสะ
• พิธี: พุทธศาสนิกชนจะพร้อมใจกันทำบุญตักบาตร โดยจะมีการจัดแถวพระสงฆ์ให้เดินลงมาจากที่สูง (เช่น บนเนินเขา หรือบันไดจำลอง) คล้ายกับการจำลองการเสด็จลงมาจากสวรรค์ของพระพุทธเจ้า อาหารที่นิยมตักบาตรเทโวฯ คือ ข้าวต้มมัด และข้าวต้มลูกโยน ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นอาหารที่ชาวเมืองจัดเตรียมไว้ถวายพระพุทธเจ้าอย่างเร่งรีบในสมัยพุทธกาล

2. ทอดกฐินและทอดผ้าป่า (ช่วงหลังออกพรรษา)

เมื่อสิ้นสุดวันออกพรรษาแล้ว พุทธศาสนิกชนจะเริ่มเทศกาล ทอดกฐิน ซึ่งมีระยะเวลา 1 เดือน (ตั้งแต่วันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 ถึงวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12) และการ ทอดผ้าป่า ถือเป็นการบำเพ็ญกุศลเพื่อถวายผ้าไตรจีวรและปัจจัยอื่น ๆ แด่พระสงฆ์ที่อยู่จำพรรษาครบถ้วน

3. ประเพณีออกพรรษาตามภูมิภาค

• ภาคอีสาน: มีประเพณีที่โด่งดังคือ ประเพณีไหลเรือไฟ ในจังหวัดนครพนม และ ประเพณีตีกลองกิ่ง
• ภาคกลางและใต้: มีพิธีตักบาตรเทโวโรหณะ
• ภาคเหนือ: มีการทำบุญถวาย “ข้าวสลาก” หรือ “ข้าวต้มมัด”

ข้อปฏิบัติของพุทธศาสนิกชนในวันออกพรรษา

• เข้าร่วมพิธีทำบุญตักบาตรที่วัด
• รักษาศีล ฟังพระธรรมเทศนา และเจริญภาวนา
• ร่วมทำบุญกุศลด้วยการถวายปัจจัยไทยธรรม หรือร่วมพิธีทอดกฐิน (ในช่วงเทศกาลถัดไป)
• ทำความสะอาดบ้านเรือนและจัดเตรียมเครื่องอุปโภคบริโภคสำหรับพระสงฆ์

วันออกพรรษา จึงไม่ใช่เพียงแค่การสิ้นสุดการอยู่จำพรรษาของพระสงฆ์เท่านั้น แต่ยังเป็นช่วงเวลาแห่งการทำบุญครั้งใหญ่ที่พุทธศาสนิกชนจะได้ร่วมกันสร้างกุศลและระลึกถึงพระธรรมคำสั่งสอนขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าอีกด้วย